Saving Poros
26 Ιουνίου 2023
Ο Πόρος εναντίον των βιομηχανικών ιχθυοκαλλιεργειών
Του Francesco De Augustinis (one-earth.it)
Ο Πόρος είναι ένα μικρό νησί στον Σαρωνικό κόλπο, στην Ελλάδα, σε απόσταση μίας ώρας με το ταχύπλοο από την Αθήνα. Το Ρολόι, που ξεχωρίζει ανάμεσα στα μικρά λευκά σπίτια, είναι το σύμβολο του λιμανιού του νησιού, που βρίσκεται στο νότιο άκρο. Η υπόλοιπη έκτασή του είναι σχεδόν αναλλοίωτη: δάση, αρχαιολογικοί χώροι, όρμοι που περιβάλλουν πεντακάθαρα νερά και βραχώδεις ακτές, όπου μόνο κατσίκες μπορούν να σκαρφαλώσουν.
Παραδόξως, το αναλλοίωτο του Πόρου είναι ακριβώς το στοιχείο που σημαδεύει το μέλλον του: η απουσία μεγάλων παραγωγικών ή τουριστικών δραστηριοτήτων θεωρήθηκε από τις ελληνικές αρχές κριτήριο για την ένταξη του νησιού σε έναν κατάλογο ζωνών που προορίζονται για ανάπτυξη βιομηχανικών ιχθυοκαλλιέργειών. Πρόκειται για ένα σχέδιο που θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα τους επόμενους μήνες, και προκαλεί ευρείες αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία.
«Οι υδατοκαλλιέργειες έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα, με λίγες εξαιρέσεις, σε περιοχές όπου δεν υπήρχαν άλλες δραστηριότητες», μας λέει ο Φίλιππος Πετρίδης, διευθυντής της Ambio, μιας συμβουλευτικής εταιρείας που ενεπλάκη στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό της Ελλάδας και είναι ο φορέας που εκπόνησε τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων για το έργο. «Δυστυχώς, δεν είναι όλη η Ελλάδα ένας τουριστικός παράδεισος: ορισμένες περιοχές επωφελούνται από τον τουρισμό, και είχαν πολύ εντυπωσιακή επέκταση τις τελευταίες δεκαετίες, κάποιες άλλες δεν είναι στο πεδίο ενδιαφέροντος των ανθρώπων που επενδύουν στον τουρισμό». Σύμφωνα με τον κ. Πετρίδη, οι υδατοκαλλιέργειες είναι πολύ απαραίτητες σε αυτές τις περιοχές: «Κανείς δεν θέλει να πάει εκεί και να χτίσει ξενοδοχεία Hilton ή μεγάλα θέρετρα για να ενισχύσει την τοπική οικονομία», υποστηρίζει.
Από την άλλη πλευρά, οι κάτοικοι του Πόρου, που σχεδόν όλοι ζουν από τουριστικές υπηρεσίες μικρής και μεσαίας κλίμακας, σκέφτονται διαφορετικά. «Ας το κάνουν αλλού», λέει ο Ιωάννης Δημητριάδης, δήμαρχος Πόρου, «σε μια περιοχή όπου δεν υπάρχει μια κοινότητα 3.000 κατοίκων που όλοι αντιτίθενται στις ιχθυοκαλλιέργειες και όπου σχεδόν όλοι βγάζουν τα προς το ζην από δραστηριότητες που αναπόφευκτα θα κινδυνεύσουν».
Ένα σχέδιο για ιχθυοκαλλιέργειες
Η θαλάσσια υδατοκαλλιέργεια στα ελληνικά παράκτια ύδατα εισήχθη στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Οι κύριες παραγωγές είναι ευρύαλα είδη ιχθύων, κυρίως το μεσογειακό λαβράκι (Dicentrarchus labrax) και η τσιπούρα (Sparus aurata), τα οποία διατίθενται επίσης στο εμπόριο με τις ονομασίες Branzino και Dorade. Σύμφωνα με την Ελληνική Οργάνωση Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας, το 2021 η ελληνική ετήσια παραγωγή ψαριών μεσογειακής υδατοκαλλιέργειας έφτασε τους 131.000 τόνους, με εκτιμώμενη αξία 636 εκατ. ευρώ.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2010 η ελληνική κυβέρνηση παρουσίασε ένα σχέδιο για την αύξηση της παραγωγής σε 235.000 τόνους έως το 2030, και το 2011 προσδιόρισε 25 λεγόμενες «Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Yδατοκαλλιεργειών». Ο Πόρος, όπου ήδη λειτουργούν τέσσερις ιχθυοκαλλιέργειες, συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο: το σχέδιο προβλέπει να δεσμευτεί το 25% της ακτογραμμής του νησιού στην ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών, επεκτείνοντας την τρέχουσα έκταση κατά 28 φορές,σε 2.700 στρέμματα. Σύμφωνα με το σχέδιο, η ετήσια παραγωγή στον Πόρο θα αυξηθεί από τους σημερινούς 1.147 τόνους σε 8.831 τόνους σε 5 χρόνια.
«Ο φυσικός πλούτος του νησιού είναι ο λόγος που έρχονται εδώ οι τουρίστες, αυτό το φυσικό περιβάλλον, αυτή η παράκτια περιοχή, ήταν όλα ανέγγιχτα μέχρι την εμφάνιση των ιχθυοκαλλιεργειών», μας λέει ο κ. Δημητριάδης. Συναντάμε τον δήμαρχο σε ένα δημοτικό κτίριο, στην πρόσοψη του οποίου υπάρχουν διάφορα πανό που αναγράφουν συνθήματα κατά των ιχθυοκαλλιεργειών. Ο δήμαρχος έχει μόλις συμμετάσχει σε μια συνεδρίαση της Επιτροπής για τη Διάσωση του Πόρου, μιας ομάδας κατοίκων που αντιτίθενται στην επέκταση των ιχθυοτροφείων, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων εμπορικών, τουριστικών και αλιευτικών συλλόγων, του κλήρου και απλών ενδιαφερόμενων πολιτών.
Σύμφωνα με μια μελέτη για τον βιώσιμο τουρισμό και τη διαχείριση προορισμών, το 2015 ο Πόρος είχε δυναμικότητα 4.000 κλινών, 54.000 διανυκτερεύσεις και το 80% του εργατικού δυναμικού του απασχολούνταν σε υπηρεσίες που σχετίζονταν άμεσα ή έμμεσα με τον τουρισμό. Ο δήμαρχος υπογραμμίζει ότι το νησί αποτελεί επίσης αγαπημένο προορισμό για επισκέπτες με σκάφη: «Το 2022 το λιμάνι του Πόρου κατέγραψε 18.000 αφίξεις ιδιωτικών σκαφών», λέει. «Είναι ξεκάθαρα προορισμός για γιοτ και αυτή η ακτογραμμή είναι πραγματικά το βασικό πλεονέκτημα του Πόρου όσον αφορά τον τουρισμό».
Τι είδους ανάπτυξη για τον Πόρο;
Μια περιήγηση στο νησί αρκεί για να συναντήσει κανείς αρκετούς πολίτες που είναι θυμωμένοι με το σχέδιο επέκτασης των ιχθυοτροφείων, οι περισσότεροι από τους οποίους ανησυχούν για τις πιθανές επιπτώσεις στις τουριστικές δραστηριότητες.
«Όταν το θαλάσσιο περιβάλλον υποβαθμίζεται και στο ένα τέταρτο του νησιού που είναι πευκόφυτο επιτρέπεται η βιομηχανική ιχθυοκαλλιέργεια, οι τουρίστες αναπόφευκτα θα σταματήσουν να έρχονται για να απολαύσουν το καθαρό νερό και το πευκοδάσος», λέει ο Ανδρέας Καΐκας, μέλος της Τουριστικής Επιτροπής του Πόρου, καθισμένος στο εστιατόριό του, μια λευκή ξύλινη κατασκευή που βλέπει στη θάλασσα. «Έτσι, το 80% των κατοίκων, που εργάζεται τώρα στον τουρισμό, θα πρέπει να στραφεί σε άλλες δουλειές, κάτι που δυστυχώς δεν αποτελεί επιλογή για το νησί», λέει ο κ. Καΐκας.
Η Κατερίνα Σακελλίου είναι ιδιοκτήτρια του Odyssey Farm, ενός eco-glamping με έμφαση στη βιωσιμότητα, με κομψές σκηνές, πέτρινα σπίτια και ένα ξύλινο σπιτάκι δίπλα στη θάλασσα. «Ασχολούμαι με τον τουρισμό τα τελευταία 40 χρόνια», μας λέει η Σακελλίου, καθώς περπατάμε ανάμεσα σε αμέτρητες σειρές από φρεσκοκλαδεμένα ελαιόδεντρα. «Θυμάμαι ότι μας έλεγαν ότι οι ιχθυοκαλλιέργειες θα έδιναν πολλή δουλειά και θα δημιουργούσαν οικονομικά οφέλη για όλους», λέει. «Ο χρόνος έδειξε ότι τα σημερινά ιχθυοτροφεία απασχολούν πολύ λίγους ντόπιους και στην πραγματικότητα έχουν προκαλέσει μόνο μόλυνση και ζημιά στο περιβάλλον».
Σήμερα στις ιχθυοκαλλιέργειες του Πόρου εργάζονται περίπου 15 άτομα. Σύμφωνα με τον κλάδο, σε όλη την Ελλάδα το 2020 απασχολούνταν στον κλάδο 3.900 άτομα, συμπεριλαμβανομένου και του μόνιμου και το εποχιακού προσωπικού. Αυτό αντιστοιχεί κατά μέσο όρο σε 3,9 άτομα για καθεμία από τις 989 υδατοκαλλιέργειες που λειτουργούν στην Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένων 283 θαλάσσιων ιχθυοτροφείων και 460 οστρακοτροφείων).
«Πιστεύω ότι είναι λάθος να λέμε ότι χρειαζόμαστε τις ιχθυοκαλλιέργειες για την ανάπτυξη της περιοχής, καθώς αυτή έχει ήδη αναπτυχθεί γύρω από τον τουρισμό», λέει η κα Σακελλίου, η οποία είναι επίσης μέλος της Ec(h)o, μιας ιδιωτικής πρωτοβουλίας για την προώθηση του αειφόρου τουρισμού στην περιοχή. «Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που ξεκινήσαμε μια προσπάθεια με την ομάδα μας, ώστε ο τουρισμός που ήδη υπάρχει να κινηθεί προς μια αειφορική κατεύθυνση, που θα βοηθήσει το περιβάλλον και τη συνολική ποιότητα της περιοχής γενικότερα. Οι ιχθυοκαλλιέργειες σίγουρα δεν βοηθούν σε αυτό».
Ιχθυοκαλλιέργεια σε παρθένα νερά
Το φως του ήλιου που περνά μέσα από το διαυγές νερό πέφτει στο λιβάδι Ποσειδωνίας, και αντανακλά στο πράσινο και υγιές θαλάσσιο χορτάρι που κυματίζει στον βυθό. Παίρνουμε υποβρύχιες εικόνες στη βόρεια περιοχή του νησιού, όπου, αν εγκριθεί το σχέδιο, θα εγκατασταθούν δεκάδες βιομηχανικές ιχθυοκαλλιέργειες. Λίγα λεπτά αργότερα, η εικόνα αλλάζει πολύ, καθώς μετακινούμαστε σε έναν κόλπο λίγα μίλια πιο πέρα, όπου ήδη λειτουργεί μια ιχθυοκαλλιέργεια. Ο βυθός είναι νεκρός, ένας γκρίζος πυθμένας χωρίς ίχνος Ποσειδωνίας ή άλλης ζωής: εδώ και εκεί βλέπουμε μόνο εγκαταλειμμένα ελαστικά, απομεινάρια ενός παλιού συστήματος στερέωσης για τους κλωβούς.
Η κακή κατάσταση του βυθού γύρω από τις βιομηχανικές ιχθυοκαλλιέργειες οφείλεται στην απελευθέρωση τεράστιων οργανικών φορτίων, κυρίως περιττωμάτων ζώων, νεκρών ψαριών και τροφών που δεν καταναλώθηκαν: «Μια επιχείρηση υδατοκαλλιέργειας που παράγει 1.000 τόνους ψαριών χρησιμοποιεί 2.000 τόνους ζωοτροφής», μας λέει ο Miguel Rodilla, ερευνητής στο Πολυτεχνείο της Βαλένθια, ο οποίος παρακολουθεί εδώ και χρόνια τον βυθό γύρω από τις ιχθυοκαλλιέργειες στην Ισπανία. «Το 10 έως 20 τοις εκατό της ζωοτροφής χάνεται στο περιβάλλον», λέει.
Σύμφωνα με τον Rodilla, σε αυτού του είδους τις ιχθυοκαλλιέργειες απελευθερώνονται επίσης τακτικά στο νερό φορμαλδεΰδη και αντιβιοτικά, για να διατηρείται υπό έλεγχο η εξάπλωση ασθενειών. «Ορισμένες χημικές ουσίες είναι αναπόφευκτες για τη θεραπεία των παρασίτων», μας λέει ο Rodilla. «Η φορμαλδεΰδη είναι καρκινογόνος ουσία για τον άνθρωπο, αλλά σε ολόκληρους κλωβούς εφαρμόζονται λουτρά φορμαλδεΰδης, καθώς η ουσία αυτή δεν επηρεάζει τα ψάρια και εξαλείφει τα παράσιτα».
Σύμφωνα με εκτιμήσεις που βασίζονται σε μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων που δημοσίευσε η Ambio, μετά την επέκταση οι ιχθυοκαλλιέργειες στον Πόρο θα απελευθερώνουν συλλογικά τουλάχιστον 16 τόνους οργανικών αποβλήτων στη θάλασσα κατά μέσο όρο κάθε μέρα.
Ο υπολογισμός αυτός δεν λαμβάνει υπόψη τον σοβαρό κίνδυνο παράνομων πρακτικών: Όπως μας αποκαλύπτει ένας πρώην υπάλληλος της Avramar, της μεγαλύτερης εταιρείας υδατοκαλλιεργειών στην Ελλάδα, στην οποία ανήκουν και τα εκτροφεία στον Πόρο: «Πρέπει να παράγουν περισσότερα ψάρια, οπότε έβαζαν περισσότερους τόνους από την αδειοδοτημένη ποσότητα». Ο πρώην εργαζόμενος, ο οποίος εργαζόταν σε διάφορες φάρμες που ανήκαν στην εταιρεία μέχρι πριν από λίγους μήνες, μας ζητά να προστατεύσουμε την ταυτότητά του, φοβούμενος αντίποινα. «Σε ένα κλουβί που είχε αδειοδοτηθεί για 80.000 ψάρια, μπορεί να έβαζαν μέχρι και 120.000, οπότε ο χώρος ήταν υπερφορτωμένος», λέει.
Ο πληροφοριοδότης ισχυρίζεται επίσης ότι υπήρξε μάρτυρας παράνομων πρακτικών, όπως υπερβολικής χρήσης φορμαλδεΰδης και απόρριψης νεκρών ψαριών στη θάλασσα: «Τα πετούσαν στον βυθό. Νεκρά ψάρια σήμαινε άρρωστα ψάρια, και τα ψάρια έξω από τα κλουβιά τα έτρωγαν». Υποστηρίζει ακόμη ότι όλοι οι έλεγχοι από τις αρχές γίνονταν με προειδοποίηση, οπότε δεν διαπιστώθηκαν ποτέ παρατυπίες, και λέει ότι συχνά αγνοούνταν και τα μέτρα ασφαλείας για τους εργαζόμενους: «Γι’ αυτό είχαμε πολλά ατυχήματα στις θαλάσσιες υδατοκαλλιέργειες. Κάποιοι δύτες έχασαν τη ζωή τους και ένας πρόσφατα μπλέχτηκε στο δίχτυ».
Τον Ιανουάριο του 2023 συνδικαλιστές διαμαρτυρήθηκαν για τις συνθήκες εργασίας σε εγκαταστάσεις υδατοκαλλιεργειών στην Ελλάδα, λίγες ημέρες αφότου ένας εργαζόμενος σε εκτροφείο της Avramar στη Δωρίδα, υπέστη σοβαρό ατύχημα. Τον Σεπτέμβριο του 2022 δύο εργαζόμενοι σκοτώθηκαν σε δυστύχημα σε ένα ιχθυοτροφείο στην Πάργα, ενώ –σύμφωνα με το ΠΑΜΕ– μεταξύ 2012 και 2018 τέσσερις δύτες έχασαν τη ζωή τους σε ισάριθμα εργατικά ατυχήματα σε ιχθυοτροφεία.
Ο Χρήστος Λοβέρδος Στελακάτος, πρώην εργαζόμενος στην εταιρεία Ανδρομέδα, που πλέον ανήκει στην Avramar, έχει επίσης αποκαλύψει δημοσίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τις ίδιες παρατυπίες στις ιχθυοκαλλιέργειες όπου εργαζόταν στην Ηγουμενίτσα. «Η κύρια τοξική ουσία που χρησιμοποιείται είναι η φορμαλδεΰδη, χρησιμοποιούν τόνους», μας λέει όταν τον συναντάμε στο σπίτι του. «Και, επειδή θέλουν να αυξήσουν τα κέρδη τους, αυξάνουν τον αριθμό των ψαριών σε κάθε κλουβί, οπότε αυτό αυξάνει τον αριθμό των παρασίτων, των βακτηρίων και των ασθενειών».
Ο κ. Λοβέρδος Στελακάτος αποκαλύπτει και την έλλειψη μέτρων ασφαλείας για τους εργαζόμενους: «Δεν σέβονται τους κανόνες ασφαλείας», λέει. «Αν δεν παρέχεις μέτρα ασφαλείας στους εργαζομένους ή στους δύτες σου, αυτό είναι δική σου ευθύνη, όχι του δύτη».
Η Avramar αρνήθηκε να σχολιάσει τους ισχυρισμούς των πρώην εργαζομένων.
Σύμφωνα με τον Φίλιππο Πετρίδη, πρόεδρο της Ambio, «Οι υδατοκαλλιέργειες ελέγχονται από έναν τεράστιο αριθμό ελληνικών αρχών». Σε συνέντευξή του, παραδέχθηκε ότι «Τα προηγούμενα χρόνια [οι άνθρωποι που εργάζονταν στα ιχθυοτροφεία] δεν ήταν καλά εκπαιδευμένοι και προέρχονταν από διαφορετικά υπόβαθρα, με διαφορετική αντίληψη για τη δική τους επιχείρηση και για το περιβάλλον, γεγονός που επέφερε κάποιες αρνητικές επιπτώσεις». Συνέχισε υποστηρίζοντας ότι η εταιρεία εισήλθε πρόσφατα σε μια πιο ώριμη φάση, όταν «συνειδητοποιήσαμε την πολυπλοκότητα της δραστηριότητάς μας, την επίδραση που έχουμε στο περιβάλλον».
Το μακρύ χέρι της χρηματοδότησης
Το σχέδιο για την επέκταση των ιχθυοκαλλιεργειών στην Ελλάδα χρονολογείται από το 2011, αλλά μέχρι σήμερα μόνο οκτώ από τις 25 περιοχές έχουν εγκριθεί οριστικά. Τους τελευταίους μήνες, ωστόσο, η διαδικασία έχει επιταχυνθεί: τον Φεβρουάριο του 2023 εγκρίθηκε η πιο πρόσφατη περιοχή, Εχινάδες-Αιτωλοακαρνανία, στη Δυτική Ελλάδα, παρά τις εκτεταμένες διαμαρτυρίες του τοπικού πληθυσμού.
«Δεν υπάρχει δυνατότητα ανάπτυξης αν παραμείνουμε σε παραγωγή 130.000 τόνων», λέει ο Απόστολος Τουραλιάς, πρόεδρος της Ελληνικής Οργάνωσης Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας και διευθυντής της Avramar Greece. «Οι Τούρκοι ιχθυοκαλλιεργητές αναμένεται να αυξήσουν την παραγωγή τους από 50.000 τόνους σε πάνω από 300.000 τόνους το 2023 και σύμφωνα με πληροφορίες θα προσεγγίσουν τους 350.000 τόνους το 2024».
Τον Απρίλιο του 2022, στο Συνέδριο για την Ελληνική Υδατοκαλλιέργεια, ένα συνέδριο που διοργάνωσε η Ambio με την υποστήριξη της Ελληνικής Οργάνωσης Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας, ο κ. Τουραλιάς ζήτησε από την κυβέρνηση να επισπεύσει τη διαδικασία των εγκρίσεων: «Ο σχεδιασμός πρέπει να ολοκληρωθεί. Και αυτό πρέπει να γίνει τώρα», είπε.
Ο λόγος πίσω από την επιτάχυνση της επέκτασης των ιχθυοκαλλιεργειών στην Ελλάδα είναι πιθανότατα η άφιξη τα τελευταία χρόνια τεράστιων ποσών ξένων κεφαλαίων, με ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια που έχουν εξαγοράσει μεγάλες ελληνικές εταιρείες.
Η ίδια η Avramar είναι μια πολυεθνική εταιρεία με έδρα την Ισπανία, η οποία κατέχει το 70% της ελληνικής παραγωγής εκτρεφόμενων ψαριών. Με κύκλο εργασιών 450 εκατ. ευρώ και 100.000 τόνους παραγωγής το 2022, η Avramar είναι η κορυφαία παραγωγός ψαριών εκτροφής στην Ευρώπη. Η εταιρεία ανήκει σε δύο ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια, την Amerra Capital Management, με έδρα τη Νέα Υόρκη, και τη Mubadala, ένα κρατικό επενδυτικό κεφάλαιο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, που από το 2016 έχει εξαγοράσει τις ελληνικές εταιρείες Ανδρομέδα, Νηρέα και Σελόντα.
«Γνωρίζουμε ότι η βιομηχανία εκτροφής σολομού, η οποία επίσης ξεκίνησε στις δεκαετίες του ’80 και του ’90, παράγει σήμερα 2,5 εκατομμύρια τόνους», δήλωσε ο Thor Arne Talseth, διευθύνων σύμβουλος της Avramar και πρώην επικεφαλής ιδιωτικών κεφαλαίων για την Amerra, μιλώντας στο ίδιο συνέδριο, του 2022. «Η συνολική παραγωγή των υδατοκαλλιεργειών στη Μεσόγειο είναι περίπου 500.000 τόνοι. Έτσι είδαμε ότι για εμάς, ως επενδυτές, η υδατοκαλλιέργεια είναι ένας κλάδος με ισχυρό ούριο άνεμο και ταυτόχρονα η ελληνική και η μεσογειακή βιομηχανία υδατοκαλλιέργειας δεν αξιοποιούσαν πλήρως τις προοπτικές τους».
Ο κ. Talseth επιβεβαίωσε την επείγουσα ανάγκη της Avramar για έγκριση του σχεδίου επέκτασης των ιχθυοκαλλιεργειών στην Ελλάδα: «Για να στηριχθούν οι επενδύσεις μας και η μελλοντική μας ανάπτυξη σε σχέση με τον σημαντικό ανταγωνισμό από την Τουρκία», είπε, «είναι απαραίτητο να εφαρμοστεί το ρυθμιστικό καθεστώς για το οποίο όλοι μιλάμε, το ειδικό καθεστώς των ΠΟΑΥ (Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών)».
Τον Δεκέμβριο του 2022 ο Devlin Kuyek, ερευνητής της Grain, μιας ΜΚΟ με έδρα την Ισπανία, δημοσίευσε μια έκθεση σχετικά με τις αυξανόμενες επενδύσεις ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων στον κλάδο της υδατοκαλλιέργειας στην Ισπανία και την Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Kuyek, το αντικείμενο αυτών των επενδύσεων είναι πιθανό να αυξηθεί η παραγωγική ικανότητα, προκειμένου να πουλήσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία σε διάστημα λίγων ετών. «Δεν επιδιώκουν απαραίτητα κέρδος σε ετήσια βάση, επιδιώκουν να βγάλουν κέρδος όταν αποχωρήσουν», μας λέει ο κ. Kuyek σε διαδικτυακή συζήτηση. «Επομένως, θέλουν να βεβαιωθούν ότι μπορούν να παραγάγουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Τι σημαίνει αυτό για το περιβάλλον ή για τον αντίκτυπο στην απασχόληση σε άλλες τοπικές βιομηχανίες, αυτό δεν είναι κάτι που τους ενδιαφέρει».
Διαφορετικές χώρες, διαφορετικοί κανόνες
Ο όμιλος Avramar εδρεύει στη Βαλένθια της Ισπανίας, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής γίνεται στην Ελλάδα, όπου διαθέτει εννέα εκκολαπτήρια, 62 εκτροφεία και αρκετά κέντρα επεξεργασίας. Μια απλή επίσκεψη στις ιχθυοκαλλιέργειες σε Ισπανία και Ελλάδα μάς επιτρέπει να αντιληφθούμε γιατί το ενδιαφέρον του ομίλου επικεντρώνεται στις ελληνικές ακτές.
«Η ιχθυοκαλλιέργεια πρέπει να έχει βάθος τουλάχιστον 30 μέτρων», μας λέει ο Eduardo Soler, από την ομάδα αειφορίας της Avramar Spain. Μιλάμε σε ένα μικρό σκάφος, ενώ επισκεπτόμαστε μια φάρμα με λαβράκια και τσιπούρες στην Μπουριάνα, λίγα χιλιόμετρα βόρεια της Βαλένθια. Οι κλωβοί είναι εγκατεστημένοι περίπου 4 μίλια από την ακτή, στην ανοιχτή θάλασσα, πολύ εκτεθειμένοι σε ρεύματα και τρικυμίες: «Η πλησιέστερη στην ακτή ιχθυοκαλλιέργεια που έχουμε [στην Ισπανία] είναι 1,5 μίλι ανοικτά της ακτής, βρίσκεται στη Λα Βίλα Χοϊόσα», λέει ο κ. Soler.
Το σκηνικό είναι πολύ διαφορετικό όταν επισκεπτόμαστε τα εκτροφεία της Avramar στον Πόρο ή στις κοντινές πόλεις των Μεθάνων και της Επιδαύρου: οι κλωβοί βρίσκονται λίγα μέτρα μακριά από την ακτογραμμή, προστατευμένοι σε μικρούς κόλπους, σε μια θαλάσσια περιοχή που περιβάλλεται από βουνά και μοιάζει πολύ με λίμνη λόγω της απουσίας ρευμάτων. Σύμφωνα με μελέτη για τις επιπτώσεις των ιχθυοκαλλιεργειών στο ελληνικό θαλάσσιο περιβάλλον, οι περισσότερες ιχθυοκαλλιέργειες στην Ελλάδα βρίσκονται σε απόσταση 50 έως 200 μέτρων από την ακτή.
Οι ιχθυοκαλλιέργειες που βρίσκονται σε προστατευμένες περιοχές και κοντά στην ακτή επιτρέπουν τη μείωση του κόστους παραγωγής, όπως για τη μεταφορά, και των κινδύνων που συνδέονται με τα ρεύματα και τις θύελλες. Το 2020, το 90% της ιχθυοκαλλιέργειας της Avramar στην Μπουριάνα καταστράφηκε από την καταιγίδα Gloria. Από την άλλη πλευρά, η συγκέντρωση ιχθυοκαλλιεργειών κοντά στις ακτές στην Ελλάδα επισύρει κριτική σχετικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον -λόγω της έλλειψης ανακυκλοφορίας του νερού, μεταξύ άλλων- και στον τουρισμό.
«Ανησυχώ αν οι ιχθυοκαλλιέργειες βλάπτουν το περιβάλλον και την ποιότητα της θάλασσας της περιοχής», μας λέει ο Τάσος Λαδάς, πρόεδρος του Αλιευτικού Συλλόγου Επαγγελματιών Αλιέων Τροιζηνίας-Μεθάνων πάνω στο μικρό σκάφος του, δίπλα σε μια ιχθυοκαλλιέργεια τσιπούρας στον Πόρο. Ο κ. Λαδάς είναι ψαράς, αλλά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού πηγαίνει τουρίστες να επισκεφθούν το νησί. «Καταλαμβάνουν περιοχές της θάλασσας, των κόλπων μας και άλλων σημείων αυτής της πανέμορφης περιοχής, τις οποίες δεν μπορούμε στη συνέχεια να χρησιμοποιήσουμε ως λιμάνια για σκάφη, για κολύμπι ή απλά για την απόλαυση και την αναψυχή των τουριστών», μας λέει.
Αειφορία ή νεοαποικιοκρατία;
Η Ελλάδα θα εισπράξει 364 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας 2021-2027 και το 25% αυτών των κονδυλίων θα επενδυθεί στην υδατοκαλλιέργεια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρεί την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας ως στρατηγική για ένα πιο βιώσιμο σύστημα διατροφής, το οποίο, σύμφωνα με τον Virginijus Sinkevičius, επίτροπο της ΕΕ για το Περιβάλλον, τους Ωκεανούς και την Αλιεία, θα «στηρίξει την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση της Ελλάδας».
Στις 2 Οκτωβρίου 2020, το Δημοτικό Συμβούλιο του Πόρου ψήφισε ομόφωνα κατά της εγκατάστασης ιχθυοκαλλιεργειών βιομηχανικής κλίμακας και η κοινότητα του Πόρου περιγράφει τις υδατοκαλλιέργειες στην Ελλάδα ως ένα δείγμα σύγχρονης αποικιοκρατίας. «Η πολιτεία έρχεται με κάποιες διαδικασίες νόμιμες, παρακάμπτοντας τη λαϊκή βούληση και τις αρμοδιότητες των αιρετών οργάνων, και επιβάλλει με το ζόρι να γίνει κάτι που είναι τελείως κόντρα στη βούληση της τοπικής κοινωνίας», λέει ο δήμαρχος Ι. Δημητριάδης. Το σχέδιο αυτό «θα εγκαθιδρύσει και θα δώσει ρόλο διαχειριστή μεγάλου τμήματος της επικράτειας σε μια ιδιωτική εταιρεία. Αν αυτό δεν το πούμε αποικιοκρατικό μοντέλο, δεν ξέρω πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε», λέει ο κ. Δημητριάδης.
Σχετικά με τον Francesco De Augustinis
Ο ανεξάρτητος δημοσιογράφος και δημιουργός ντοκιμαντέρ Francesco De Augustinis έχει περισσότερα από 10 χρόνια εμπειρίας σε θέματα που αφορούν την τροφή και το περιβάλλον. Το 2019, ο Francesco ξεκίνησε ένα ανεξάρτητο επικοινωνιακό εγχείρημα για την αειφορία, ιδρύοντας το One-Earth.it. Από το 2021, ο Francesco έχει ασχοληθεί με διάφορα έργα που αφορούν τις ιχθυοκαλλιέργειες βιομηχανικής κλίμακας στην Ευρώπη, την Αφρική και τη νότια Αμερική. Μπορείτε να βρείτε το πλήρες βιογραφικό του εδώ.
Κεντρική φωτογραφία: Bernhard Lang
Η Καθετή έχει συγκεντρώσει πλούτο πληροφοριών για το θέμα των ιχθυοκαλλιεργειών, για τον Πόρο, μελέτες περίπτωσης από όλη την Ελλάδα και τον κόσμο, τις ΠΟΑΥ και την Avramar. Ρίξτε μια ματιά στις “Ενημερωτικές Πηγές” μας.
